නලින් ද සිල්වා මහතා වියුක්ත සහ සංයුක්ත ලෙස සංකල්පීය දැනුම බෙදා ගනිමින් බොරැ සහ පට්ටපල් බොරැ ලෙස කරන ඇගයීම බෞද්ධ දර්ශනයේ පදනම සම්පූර්නයෙන් විකෘති කරන බව පෙර ලිපියෙන් අප පෙන්වා දී ඇත. දශක ගණනාවක් තිස්සේ බෞද්ධ මතවාදයක් ලෙස යම් අදහසක් සමාජගත කිරීමට උත්සාහ දැරෑ වියතෙකු ලෙස එතුමා ඉදිරිපත් කර ඇති අදහසක් විවේචනය කිරීමට පෙර වෙනත් මාර්ග ඔස්සේද එම අදහස තහවරැකර ගැනීම අප සතු යුතුකමකි.
දුක, දුකට හේතුව, දුක නැති කිරීම, දුක නැති කිරීමේ මාර්ගය යන චතුර්‍යය සත්‍යය ධර්මය බුදු දහමේ මූලිකම පදනමයි. බෞද්ධයා යනු දුක නැති කිරීමේ මාර්ගය හෙවත් ආර්‍යය අශ්ඨාංගික මාර්ගය අනුගමනය කරන්නෙකි. සම්මා දිට්ඨි, සම්මා සංකප්ප, සම්මා වාචා, සම්මා කම්මන්ත, සම්මා ආජීව, සම්මා වායාම, සම්මා සති, සම්මා සමාධි ලෙස දැක්වෙන්නේ මේ අර්‍යය අශ්ඨාංගික මාර්ගයෙහි අංග අටයි. මෙහි වාචා, කම්මන්ත, ආජීව යන අංග සීලය ලෙසත්, වායාම, සති, සාමාධි අංග සමාධිය ලෙසත්, දිට්ඨි සහ සංකප්ප යන අංග ප්‍රඥාව ලෙසත් ගෙන ත්‍රි ශික්ෂාව ලෙස හදුන්වයි. බෞද්ධයා යනු සීල, සමාධි, ප්‍රඥා යන ත්‍රි ශික්ෂාව වඩන්නෙකි.
සීලය, පං සිල්, අට සිල්, දස සිල්, අජීවක අශ්ඨමක සිල්, ප්‍රථිමෝක්ෂ සංවර සිල් ආදී වශයෙන් විවිධාකාර ලෙස වර්ගීකරනය කර ඇතත් මෙහිදී අපේක්ෂිත අරමුණ වන්නේ පංචේන්ද්‍රියෙහි ඇති කර ගන්නා කාය සංවරයයි. මෙය පංචේන්ද්රිය ඇසුරෙන් ඇතිවෙන සංකල්පයන් වැලකී සිටිමට ගන්නා උත්සාහයකි. සමාධිය යනු ඉන්ද්‍රිය සංවරය, කාය විවේකය ඇතිව සිත සංවර කර ගැනීමට කරන උත්සාහයයි. එනම් චිත්ත විවේකයයි. මෙයට පෙර විස්තර කර ඇති අශ්ඨ සමාපත්ති ධ්‍යයාන මෙයට අයත්ය.
ප්‍රඥාව යනු සම්මා දිට්ඨිය සහ සම්මා සංකප්ප යන අංග දෙකයි. සම්මා දිට්ඨිය ලෙස හඳුන්වන්නේ කුසලයත්, කුසල් මූලයත්, අකුසලයත්, අකුසල් මූලයත් පිලිබඳව ඇති ඇගයීමයි. (සම්මා දිට්ඨි සූත්‍රය-මජ්ජිම නිකාය) මෙහි අකුසල් යනු සතුන් මැරීම, සොරකම, කාම සේවනය, බොරැකීම ආදී දස අකුසල් වන අතර කුසල් යනු මේ අකුසල් වලින් මිදී ඇති කරගන්නා ඉන්ද්‍රිය සංවරයයි. (කාය විවේකය) කුසල් මූලයන් සහ අකුසල් මූලයන් යනු මේ ක්‍රියාකාරකම් වලට හේතුවන ලෝභ, ද්වේශ, මෝහ ආදී මූලික හැඟීම්ය. මේ අනුව සම්මා දිට්ඨිය යනු කුසල්, අකුසල් හට ගැනීමට හේතුවන මූලයන් ඇගයීමෙන් මේ අතර පවතින වෙනස්කම් සහ සමානකම් සැසඳීමයි (විතක්ක,විචාර). සම්මා සංකප්ප යනු මේ සැසඳීමෙන් ඇතිකරගන්නා ඇගයීමට අනුව සිතෙහි ඇත්වන සංකල්පයන් යහපත් හෝ අයහපත් ලෙස වෙන්කර ගැනීමට ඇති හැකියාවයි. කාම හා වය්‍යාපාද සංකල්ප මිත්‍යයා සංකල්ප ලෙසත්, නෙක්කම්ම සහ අවිහිංසා සංකල්ප සම්මා සංකල්ප ලෙසත් හඳුනාගත හැකිවන්නේ මේ හැකියාවෙනි.
නලින්ද සිල්වා මහතා සංයුක්ත සංකල්ප සහ වියුක්ත සංකල්ප ලෙස කරන ඇගයීම සම්මා සංකල්පයන්ද, මිත්‍යයා සංකල්පයන්දැයි දැන් අපට සොයා බැලිය හැක. එතුමා වියුක්ත සංකල්ප ලෙස හදුන්වන පට්ටපල් බොරැවලට වඩා සංයුක්ත සංකල්ප ලෙස හදුන්වන බොරැ වඩා යහපත් බොරැය. මේ වඩා යහපත් බොරැ සංකල්ප (සංයුක්ත සංකල්ප) නිර්මාණය කර ගැනෙන්නේ පංචේන්ද්රිය සහ මනස මුල්කරගෙනයි. කාම සංකල්ප සහ ව්‍යාපාද සංකල්ප ඇතිවන්නේ පංචේන්දිය ඇසුරැ කර ගනිමින් නිර්මාණය කරගන්නා විශේෂීකරනය කරන අරමුනු කෙරෙහි වන අතර නෙක්කම්ම (කාමයන්ගෙන් මිදීම) සංකල්ප සහ අවිහිංසා සංකල්ප (ව්‍යයාපාදයෙන් මිදීම) ඇතිවන්නේ ඉන්ද්‍රය සංවරයෙනි. ඉන්ද්‍රය සංවරය නැති කරන සංකලපීය දැනුම බොරැ ලෙසත් ඉන්ද්‍රය සංවරය ඇතිකරන දැනුම පට්ටපල් බොරැ ලෙසත් ඇගයීම බුදු දහමට අනුව නම් සැලකිය යුතු වන්නේ මිත්‍යයා දෘෂ්ඨික් ලෙසයි. ඒ අකුසල් වලට හේතුවන, පංචේන්ද්රිය ඇසුරෙන් ඇතිවන කාම සංකල්ප එනම් සංයුක්ත සංකල්ප වඩා යහපත් (බොරැ) ලෙස දැකීමත්, ඉන්ද්‍රිය සංවරය ඇතිකරන කුසලයට හේතුවන රැප සහ අරෑප සංකල්ප වඩා අයහපත් (පට්පල් බොරැ), වියුක්ත සංකල්ප ලෙස දැකීමත් නිසයි.
නලින්ද සිල්වා මහතා මිත්‍යයා දෘෂ්ඨිකයෙකු ලෙස සඳහන් කිරීම අපේ කැමැත්තක් නැත. නමුත් සීලය, සමාධිය සහ ප්‍රඥාව ත්‍රි ශික්ෂාව වියුක්ත සංකල්ප ඇසුරෙන් ලබන ශික්ෂනයකි. ත්‍රි ශික්ෂාව පිලි නොගන්නා අයෙකු බෞද්ධයෙකු විය හැක්කේ කෙසේදැයි මම නොදනිමි. එවැන්නෙකුට බෞද්ධයෙකු වීමට අවශ්‍යය නම් සංයුක්ත සංකල්ප වලට වඩා වියුක්ත සංකල්ප වඩා යහපත් බව පිලිගැනීමට සිදුවෙයි. එවිට නලින්ද සිල්වා මහතා වියුක්ත සහ සංයුක්ත ලෙස බෙදීමට ගන්නා දේශපාලන උත්සාහයට සිදුවන්නේ කුමක්දැයි තේරැම්ගැනීම නලින්ද සිල්වා මහතාටම බාරකරමු. ඒ සඳහා චතුෂ්කෝඨික තර්ක අවශ්‍යය නැතිබව නම් සහතිකය. බෞද්ධ දර්ශණයේ පදනම වන්නේ මධ්‍යයම ප්‍රථිපදාවයි. එහි අන්තවාදී මතවාදවලට ඉඩක් නැති බව නම් අවධාරනය කල යුතුය.
එතුමා සිංහල බුදුදහම බුදුන් වහන්සේගේ බුදුදහම නොවන බව වරක් පවසා තිබුනු බව මතකය. (මේ අදහස එතුමා පවසා තිබුනේ කොහේදැයි මතක නැතත් මමද එ් අදහස පිලිගනිමි) නමුත් බුදුන් වහන්සේටත් වඩා චින්තකයෙකු බෞද්ධයන්ට සිටිය හැකියැයි මම නොසිතමි. සිංහල බුදුදහම බුදුන් වහන්සේගේ ධර්මයට එකඟ නොවේ නම් කල යුතු වන්නේ ධර්මයට අනුව එය නිවැරදි කර ගැනීම මිස වැරැද්දට අනුව ධර්මය විකෘතිකර ගැනීමනම් නොවේ.
සිංහල ජාතිය බුදු දහමින් පෝෂනය වූ ජාතියක් බව මගේද විස්වාසයයි. බුදු දහම ඉතා විශිෂ්ඨ වියුක්ත සංකල්ප සහ ප්‍රවාද නිර්මාණය කල දර්ශනයකි. ලෝකයේ ඇති අපූරැම වියුක්ත සංකල්පය සේ මා දකින්නේද නිවන නම් වූ සංකල්පයයි. (සැබැවින්ම නිවන සංකල්පයක් නොවුනත් අපට එය සංකල්පයකි) කර්මය, නියාම ධර්ම, ශූන්‍යයතාවය, රෑප, අරෑප ලෝක, ත්‍රි ශික්ෂා වැනි වියුක්ත සංකල්ප පවා මෙවැනි බෞද්ධ සංකල්පයෝ වෙති. මේවා බෞද්ධ දර්ශනයෙහි කියවෙන දාර්ශනික ඉගැන්වීම් පමනක්ම නොවේ. නූගත් ගැමි බෞද්ධයා පවා කර්මය විස්වාස කරන්නේ පංචේන්ද්‍රියට ගොචරවීම නිසා හෝ සිතෙන් සිතා ගැනීමට හැකිවීම නිසා නොවේ. 'අනේ අනිච්ඡං, , සංසාරේ හැටි' කියා ගැමියන් කියන්නේ දැනුම සාධාරනීකරනය කිරීම පාපයක් ලෙස සලකන නිසාද නොවේ. පලමුව තමාත් තම පවුලත් යන සංයුක්ත සංකල්ප වලට මෙත් වඩා අවසානයේ සියලු මනුෂ්‍යයන්ටත්, සියලු සත්වයන්ටත් මහලු උපාසක අම්මලා මෛත්‍රිය වඩන්නේ සියලු සත්වයින් සිතෙන් වත් මවාගත හැකි සංකල්ප වන නිසාද නොවේ. ශිෂ්ඨාචාරයක සාමූහික සමාජ පැවැත්ම සඳහා වියුක්ත සංකල්පවල ඇති ප්‍රයෝගික උපයෝගීතාවය අවිඥානිකව හෝ ජනතාව දන්නා නිසයි.
ඕනෑම පරිනත ශිෂ්ඨාචාරයක විශිෂ්ඨ වූ දැනුම පවතින්නේ වියුක්ත සංකල්ප ලෙසයි. ඉහත දැක්වූ නිවන, කර්මය, ශුණ්‍යයතාවය, නියාම ධර්ම ආදී වියුක්ත සංකල්ප බෞද්ධ ශිෂ්ඨාචාරයේ උරැමයයි. ඉන්දියානු ශිෂ්ඨාචාරයේ ඊශ්වර ත්‍රිමුර්තිය , යුදෙව්, කිතුනු දෙවියන්, මුස්ලිම් අල්ලා දේව සංකල්පයන්ද අඩු වැඩි වශයෙන් වියුක්ත සංකල්පයෝ වෙති. විවිධ සංස්කෘතීන්හි දැනුමේ හෝ චින්තනයේ ස්වභාවය වෙනස් වන්නේ සංයුක්ත, වියුක්ත බේදයක් අනුව නොවේ. සංස්කෘතික වූ මිනිසා සතු සංකල්පීය දැනුම එසේ බෙදා දැක්වීමේ හැකියාවක් පවා නැත. වියුක්ත සංකල්ප සෑම ශිෂ්ඨ සමාජයකම ඇති අතර ඒවා එම සංස්කෘතීන්හි ඇති විශිෂ්ඨ බවද පෙන්වා දෙයි. නූතන දැනුම් පද්දතියක් වන විද්‍යයාවෙහි හෝ බටහිර දැනුම් පද්දතීන්හි වියුක්ත සංකල්ප තිබීම එම දැනුම් පද්දතියෙහි වන විශිෂ්ඨත්වයකි. බුදු දහම සමග පවා එකඟ නොවන අදහසක් බුදු දහම ලෙස පෙන්වමින්, මිත්‍යයා බෙදීමක් මත විද්‍යයාව පට්ටපල් බොරැයැයි නලින් මහතා මෙසේ පතුරන මිත්‍යයාව විද්‍යයාවට පමනක් නොව බෞද්ධ දර්ශණයට මෙන්ම සමාජීය පැවැත්මට පවා කරන නිගරැවකි.
සාමූහික සමාජයක් තුල ආගම හෝ වෙනත් වියුක්ත සංකල්ප හරහා කෙරෙන කාර්‍යයන් ඇත. (නලින්ද සිල්වා මහතා ක්‍රියාවලීන් ලෙස හඳුන්වන්නේ මේ කෘත්‍යය හෙවත් කාර්‍ය පිලිබඳවයි. කාර්‍යයාවලීන්- ක්‍රියාවලීන්. පසුව මේ ගැන සවිස්තරව කතා කරමු) එය නිවන නොවන නමුත් වියුක්ත සංකල්ප සාමූහික පැවැත්ම තුල ඉටුකරන සමාජීය කාර්‍යයබාරය සාමාජයේ බිඳ වැටීම වැලැක්වීමට අත්‍යයවශ්‍යය වෙයි. දේශපාලන බෙදීම් උදෙසා කරන පටු බෙදීම් හරහා සිදුවන්නේ පවතින අන්‍යයතාවය පවා ගිලිහීම පමනක් නොවේ. තව දුරටත් මෙම මාතෘකාව ඔස්සේම සංවාදය පවත්වාගෙන යන්නේ මෙවැනි පටු බෙදීම්හි ඇති නිස්සාරත්වය තේරැම්ගත යුතුවන නිසයි.
සතුරෙකුට පවා නොවටිනා කැට කැබැලති වලින් පහර දෙනවා විනා තමා සතු වටිනා මුතු මැනික් වලින් පහර දෙන්නට කිසිවෙකු පෙළෙඔන්නේ නැත. යමෙකු එසේ පහර දෙයි නම් ඔහු කැට කැබලිති සහ මුතු මැනික් අතර වෙනස නොහඳුනන්නෙකු විය යුතුයි. නැතිනම් අසරනව,කලහැකි අන් කිසිවක් නොවූ අවස්ථාවක අතැති ඕනෑම දෙයකින් පහර දී හෝ තම ජීවිතය රැක ගැනීම සඳහා උත්සාහ දැරැවා විය යුතුය. සිදු වූයේ කුමක් වුවත් මුතු මැනික් වලට වඩා කැට කැබැලිති වටිනා බවට හෝ සමාන බවට පවසමින් උදම් ඇනීම අපේකම විය යුතු නැත.
පහත පල වන්නේ දශක දෙකකට පමන පෙර එම්. ඒ. නුහ්මාන් කවියා විසින් ලියන ලද පද කීපයකි.
‘බුදුහු වෙඩි වැදී මියැදුණහ…
වැරුද්දක් නෙමෙයි මේ
උන් වහන්සේගේ ප‍්‍රාණය නොසිඳ
මැස්සකුවත් මරන්නට නොහැකි වෙයි
අන්න ඒ නිසාමයි…’
දුක, දුකට හේතුව, දුක නැති කිරීම, දුක නැති කිරීමේ මාර්ගය යන චතුර්‍යය සත්‍යය ධර්මය බුදු දහමේ මූලිකම පදනමයි. බෞද්ධයා යනු දුක නැති කිරීමේ මාර්ගය හෙවත් ආර්‍යය අශ්ඨාංගික මාර්ගය අනුගමනය කරන්නෙකි. සම්මා දිට්ඨි, සම්මා සංකප්ප, සම්මා වාචා, සම්මා කම්මන්ත, සම්මා ආජීව, සම්මා වායාම, සම්මා සති, සම්මා සමාධි ලෙස දැක්වෙන්නේ මේ අර්‍යය අශ්ඨාංගික මාර්ගයෙහි අංග අටයි. මෙහි වාචා, කම්මන්ත, ආජීව යන අංග සීලය ලෙසත්, වායාම, සති, සාමාධි අංග සමාධිය ලෙසත්, දිට්ඨි සහ සංකප්ප යන අංග ප්‍රඥාව ලෙසත් ගෙන ත්‍රි ශික්ෂාව ලෙස හදුන්වයි. බෞද්ධයා යනු සීල, සමාධි, ප්‍රඥා යන ත්‍රි ශික්ෂාව වඩන්නෙකි.
සීලය, පං සිල්, අට සිල්, දස සිල්, අජීවක අශ්ඨමක සිල්, ප්‍රථිමෝක්ෂ සංවර සිල් ආදී වශයෙන් විවිධාකාර ලෙස වර්ගීකරනය කර ඇතත් මෙහිදී අපේක්ෂිත අරමුණ වන්නේ පංචේන්ද්‍රියෙහි ඇති කර ගන්නා කාය සංවරයයි. මෙය පංචේන්ද්රිය ඇසුරෙන් ඇතිවෙන සංකල්පයන් වැලකී සිටිමට ගන්නා උත්සාහයකි. සමාධිය යනු ඉන්ද්‍රිය සංවරය, කාය විවේකය ඇතිව සිත සංවර කර ගැනීමට කරන උත්සාහයයි. එනම් චිත්ත විවේකයයි. මෙයට පෙර විස්තර කර ඇති අශ්ඨ සමාපත්ති ධ්‍යයාන මෙයට අයත්ය.
ප්‍රඥාව යනු සම්මා දිට්ඨිය සහ සම්මා සංකප්ප යන අංග දෙකයි. සම්මා දිට්ඨිය ලෙස හඳුන්වන්නේ කුසලයත්, කුසල් මූලයත්, අකුසලයත්, අකුසල් මූලයත් පිලිබඳව ඇති ඇගයීමයි. (සම්මා දිට්ඨි සූත්‍රය-මජ්ජිම නිකාය) මෙහි අකුසල් යනු සතුන් මැරීම, සොරකම, කාම සේවනය, බොරැකීම ආදී දස අකුසල් වන අතර කුසල් යනු මේ අකුසල් වලින් මිදී ඇති කරගන්නා ඉන්ද්‍රිය සංවරයයි. (කාය විවේකය) කුසල් මූලයන් සහ අකුසල් මූලයන් යනු මේ ක්‍රියාකාරකම් වලට හේතුවන ලෝභ, ද්වේශ, මෝහ ආදී මූලික හැඟීම්ය. මේ අනුව සම්මා දිට්ඨිය යනු කුසල්, අකුසල් හට ගැනීමට හේතුවන මූලයන් ඇගයීමෙන් මේ අතර පවතින වෙනස්කම් සහ සමානකම් සැසඳීමයි (විතක්ක,විචාර). සම්මා සංකප්ප යනු මේ සැසඳීමෙන් ඇතිකරගන්නා ඇගයීමට අනුව සිතෙහි ඇත්වන සංකල්පයන් යහපත් හෝ අයහපත් ලෙස වෙන්කර ගැනීමට ඇති හැකියාවයි. කාම හා වය්‍යාපාද සංකල්ප මිත්‍යයා සංකල්ප ලෙසත්, නෙක්කම්ම සහ අවිහිංසා සංකල්ප සම්මා සංකල්ප ලෙසත් හඳුනාගත හැකිවන්නේ මේ හැකියාවෙනි.
නලින්ද සිල්වා මහතා සංයුක්ත සංකල්ප සහ වියුක්ත සංකල්ප ලෙස කරන ඇගයීම සම්මා සංකල්පයන්ද, මිත්‍යයා සංකල්පයන්දැයි දැන් අපට සොයා බැලිය හැක. එතුමා වියුක්ත සංකල්ප ලෙස හදුන්වන පට්ටපල් බොරැවලට වඩා සංයුක්ත සංකල්ප ලෙස හදුන්වන බොරැ වඩා යහපත් බොරැය. මේ වඩා යහපත් බොරැ සංකල්ප (සංයුක්ත සංකල්ප) නිර්මාණය කර ගැනෙන්නේ පංචේන්ද්රිය සහ මනස මුල්කරගෙනයි. කාම සංකල්ප සහ ව්‍යාපාද සංකල්ප ඇතිවන්නේ පංචේන්දිය ඇසුරැ කර ගනිමින් නිර්මාණය කරගන්නා විශේෂීකරනය කරන අරමුනු කෙරෙහි වන අතර නෙක්කම්ම (කාමයන්ගෙන් මිදීම) සංකල්ප සහ අවිහිංසා සංකල්ප (ව්‍යයාපාදයෙන් මිදීම) ඇතිවන්නේ ඉන්ද්‍රය සංවරයෙනි. ඉන්ද්‍රය සංවරය නැති කරන සංකලපීය දැනුම බොරැ ලෙසත් ඉන්ද්‍රය සංවරය ඇතිකරන දැනුම පට්ටපල් බොරැ ලෙසත් ඇගයීම බුදු දහමට අනුව නම් සැලකිය යුතු වන්නේ මිත්‍යයා දෘෂ්ඨික් ලෙසයි. ඒ අකුසල් වලට හේතුවන, පංචේන්ද්රිය ඇසුරෙන් ඇතිවන කාම සංකල්ප එනම් සංයුක්ත සංකල්ප වඩා යහපත් (බොරැ) ලෙස දැකීමත්, ඉන්ද්‍රිය සංවරය ඇතිකරන කුසලයට හේතුවන රැප සහ අරෑප සංකල්ප වඩා අයහපත් (පට්පල් බොරැ), වියුක්ත සංකල්ප ලෙස දැකීමත් නිසයි.
නලින්ද සිල්වා මහතා මිත්‍යයා දෘෂ්ඨිකයෙකු ලෙස සඳහන් කිරීම අපේ කැමැත්තක් නැත. නමුත් සීලය, සමාධිය සහ ප්‍රඥාව ත්‍රි ශික්ෂාව වියුක්ත සංකල්ප ඇසුරෙන් ලබන ශික්ෂනයකි. ත්‍රි ශික්ෂාව පිලි නොගන්නා අයෙකු බෞද්ධයෙකු විය හැක්කේ කෙසේදැයි මම නොදනිමි. එවැන්නෙකුට බෞද්ධයෙකු වීමට අවශ්‍යය නම් සංයුක්ත සංකල්ප වලට වඩා වියුක්ත සංකල්ප වඩා යහපත් බව පිලිගැනීමට සිදුවෙයි. එවිට නලින්ද සිල්වා මහතා වියුක්ත සහ සංයුක්ත ලෙස බෙදීමට ගන්නා දේශපාලන උත්සාහයට සිදුවන්නේ කුමක්දැයි තේරැම්ගැනීම නලින්ද සිල්වා මහතාටම බාරකරමු. ඒ සඳහා චතුෂ්කෝඨික තර්ක අවශ්‍යය නැතිබව නම් සහතිකය. බෞද්ධ දර්ශණයේ පදනම වන්නේ මධ්‍යයම ප්‍රථිපදාවයි. එහි අන්තවාදී මතවාදවලට ඉඩක් නැති බව නම් අවධාරනය කල යුතුය.
එතුමා සිංහල බුදුදහම බුදුන් වහන්සේගේ බුදුදහම නොවන බව වරක් පවසා තිබුනු බව මතකය. (මේ අදහස එතුමා පවසා තිබුනේ කොහේදැයි මතක නැතත් මමද එ් අදහස පිලිගනිමි) නමුත් බුදුන් වහන්සේටත් වඩා චින්තකයෙකු බෞද්ධයන්ට සිටිය හැකියැයි මම නොසිතමි. සිංහල බුදුදහම බුදුන් වහන්සේගේ ධර්මයට එකඟ නොවේ නම් කල යුතු වන්නේ ධර්මයට අනුව එය නිවැරදි කර ගැනීම මිස වැරැද්දට අනුව ධර්මය විකෘතිකර ගැනීමනම් නොවේ.
සිංහල ජාතිය බුදු දහමින් පෝෂනය වූ ජාතියක් බව මගේද විස්වාසයයි. බුදු දහම ඉතා විශිෂ්ඨ වියුක්ත සංකල්ප සහ ප්‍රවාද නිර්මාණය කල දර්ශනයකි. ලෝකයේ ඇති අපූරැම වියුක්ත සංකල්පය සේ මා දකින්නේද නිවන නම් වූ සංකල්පයයි. (සැබැවින්ම නිවන සංකල්පයක් නොවුනත් අපට එය සංකල්පයකි) කර්මය, නියාම ධර්ම, ශූන්‍යයතාවය, රෑප, අරෑප ලෝක, ත්‍රි ශික්ෂා වැනි වියුක්ත සංකල්ප පවා මෙවැනි බෞද්ධ සංකල්පයෝ වෙති. මේවා බෞද්ධ දර්ශනයෙහි කියවෙන දාර්ශනික ඉගැන්වීම් පමනක්ම නොවේ. නූගත් ගැමි බෞද්ධයා පවා කර්මය විස්වාස කරන්නේ පංචේන්ද්‍රියට ගොචරවීම නිසා හෝ සිතෙන් සිතා ගැනීමට හැකිවීම නිසා නොවේ. 'අනේ අනිච්ඡං, , සංසාරේ හැටි' කියා ගැමියන් කියන්නේ දැනුම සාධාරනීකරනය කිරීම පාපයක් ලෙස සලකන නිසාද නොවේ. පලමුව තමාත් තම පවුලත් යන සංයුක්ත සංකල්ප වලට මෙත් වඩා අවසානයේ සියලු මනුෂ්‍යයන්ටත්, සියලු සත්වයන්ටත් මහලු උපාසක අම්මලා මෛත්‍රිය වඩන්නේ සියලු සත්වයින් සිතෙන් වත් මවාගත හැකි සංකල්ප වන නිසාද නොවේ. ශිෂ්ඨාචාරයක සාමූහික සමාජ පැවැත්ම සඳහා වියුක්ත සංකල්පවල ඇති ප්‍රයෝගික උපයෝගීතාවය අවිඥානිකව හෝ ජනතාව දන්නා නිසයි.
ඕනෑම පරිනත ශිෂ්ඨාචාරයක විශිෂ්ඨ වූ දැනුම පවතින්නේ වියුක්ත සංකල්ප ලෙසයි. ඉහත දැක්වූ නිවන, කර්මය, ශුණ්‍යයතාවය, නියාම ධර්ම ආදී වියුක්ත සංකල්ප බෞද්ධ ශිෂ්ඨාචාරයේ උරැමයයි. ඉන්දියානු ශිෂ්ඨාචාරයේ ඊශ්වර ත්‍රිමුර්තිය , යුදෙව්, කිතුනු දෙවියන්, මුස්ලිම් අල්ලා දේව සංකල්පයන්ද අඩු වැඩි වශයෙන් වියුක්ත සංකල්පයෝ වෙති. විවිධ සංස්කෘතීන්හි දැනුමේ හෝ චින්තනයේ ස්වභාවය වෙනස් වන්නේ සංයුක්ත, වියුක්ත බේදයක් අනුව නොවේ. සංස්කෘතික වූ මිනිසා සතු සංකල්පීය දැනුම එසේ බෙදා දැක්වීමේ හැකියාවක් පවා නැත. වියුක්ත සංකල්ප සෑම ශිෂ්ඨ සමාජයකම ඇති අතර ඒවා එම සංස්කෘතීන්හි ඇති විශිෂ්ඨ බවද පෙන්වා දෙයි. නූතන දැනුම් පද්දතියක් වන විද්‍යයාවෙහි හෝ බටහිර දැනුම් පද්දතීන්හි වියුක්ත සංකල්ප තිබීම එම දැනුම් පද්දතියෙහි වන විශිෂ්ඨත්වයකි. බුදු දහම සමග පවා එකඟ නොවන අදහසක් බුදු දහම ලෙස පෙන්වමින්, මිත්‍යයා බෙදීමක් මත විද්‍යයාව පට්ටපල් බොරැයැයි නලින් මහතා මෙසේ පතුරන මිත්‍යයාව විද්‍යයාවට පමනක් නොව බෞද්ධ දර්ශණයට මෙන්ම සමාජීය පැවැත්මට පවා කරන නිගරැවකි.
සාමූහික සමාජයක් තුල ආගම හෝ වෙනත් වියුක්ත සංකල්ප හරහා කෙරෙන කාර්‍යයන් ඇත. (නලින්ද සිල්වා මහතා ක්‍රියාවලීන් ලෙස හඳුන්වන්නේ මේ කෘත්‍යය හෙවත් කාර්‍ය පිලිබඳවයි. කාර්‍යයාවලීන්- ක්‍රියාවලීන්. පසුව මේ ගැන සවිස්තරව කතා කරමු) එය නිවන නොවන නමුත් වියුක්ත සංකල්ප සාමූහික පැවැත්ම තුල ඉටුකරන සමාජීය කාර්‍යයබාරය සාමාජයේ බිඳ වැටීම වැලැක්වීමට අත්‍යයවශ්‍යය වෙයි. දේශපාලන බෙදීම් උදෙසා කරන පටු බෙදීම් හරහා සිදුවන්නේ පවතින අන්‍යයතාවය පවා ගිලිහීම පමනක් නොවේ. තව දුරටත් මෙම මාතෘකාව ඔස්සේම සංවාදය පවත්වාගෙන යන්නේ මෙවැනි පටු බෙදීම්හි ඇති නිස්සාරත්වය තේරැම්ගත යුතුවන නිසයි.
සතුරෙකුට පවා නොවටිනා කැට කැබැලති වලින් පහර දෙනවා විනා තමා සතු වටිනා මුතු මැනික් වලින් පහර දෙන්නට කිසිවෙකු පෙළෙඔන්නේ නැත. යමෙකු එසේ පහර දෙයි නම් ඔහු කැට කැබලිති සහ මුතු මැනික් අතර වෙනස නොහඳුනන්නෙකු විය යුතුයි. නැතිනම් අසරනව,කලහැකි අන් කිසිවක් නොවූ අවස්ථාවක අතැති ඕනෑම දෙයකින් පහර දී හෝ තම ජීවිතය රැක ගැනීම සඳහා උත්සාහ දැරැවා විය යුතුය. සිදු වූයේ කුමක් වුවත් මුතු මැනික් වලට වඩා කැට කැබැලිති වටිනා බවට හෝ සමාන බවට පවසමින් උදම් ඇනීම අපේකම විය යුතු නැත.
පහත පල වන්නේ දශක දෙකකට පමන පෙර එම්. ඒ. නුහ්මාන් කවියා විසින් ලියන ලද පද කීපයකි.
‘බුදුහු වෙඩි වැදී මියැදුණහ…
වැරුද්දක් නෙමෙයි මේ
උන් වහන්සේගේ ප‍්‍රාණය නොසිඳ
මැස්සකුවත් මරන්නට නොහැකි වෙයි
අන්න ඒ නිසාමයි…’
